We kennen Niki Harré van haar eerdere boek voor de transitie gemeenschap: Psychologie voor een betere wereld. Ze was in 2013 zelf met een workshop bij TT. Het was dus alweer een tijdje geleden dat we contact hadden gehad. Tot op onverwachte wijze er weer nieuwe raakvlakken ontstonden. Ik schreef hier eerder al over de workshop storytelling en het leek me leuk om hier iets dieper op in te gaan met een filosofische kijk op de transitie.
Toevallig was ik op het spoor gekomen van het boekje van J.P. Carse – Finite and Infinite Games. Het kan zijn dat je je nu afvraagt wat games met de transitie te maken hebben? Na meerdere keren lezen vind ik dit boek zeer relevant voor de transitiebeweging. Het nieuwe boek van Niki Harré heet The Infinite Game: How to Live Well Together. En daar heb ik dus zo snel mogelijk een exemplaar van bemachtigd om te lezen. Helaas is er nog geen Nederlandse vertaling, dus ik zal het wat uitgebreider bespreken.
Twee soorten spellen.
Om te beginnen vind ik het boek van Carse zó goed, dat ik bijna niet weet hoe ik het moet samenvatten. De centrale stelling van Carse is dat er minstens twee soorten spellen zijn: eindige en eindeloze (of oneindige) spellen. Het boek vervolgt; een eindig spel wordt gespeld met het doel om te winnen, een eindeloos spel wordt gespeeld om te blijven spelen. En vanaf daar wordt deze centrale stelling met zeer grote nauwkeurigheid uitgewerkt.
Die stellingen van Carse inspireerden Niki Harré bij het uitwerken van haar boek. Je mag zeker de parallel trekken tussen het verhaal van Carse en het Transitieverhaal. Ook de transitiebeweging streeft naar een wereld waar niet de korte termijn winst (spelen om te winnen) centraal staat, maar juist de behoeften van de toekomstige generaties (spelen om te blijven spelen).
En als je dat al een inspirerende gedachte vindt… dit is nog maar het begin.
Een nieuw perspectief
Het begint vanuit de vraag die Harré ons stelt: “Stel je voor dat het leven een spel was, een oneindig spel waarin we voortdurend de regels veranderden om onze diepste waarden in het spel te houden en ervoor te zorgen dat iedereen kon deelnemen. Wat voor soort speler zou je zijn?”
Hoe kunnen wij blijven spelen, hoe kunnen we iedereen mee laten doen en tegen welke obstakels lopen we dan aan? Die zijn enerzijds groot: onze kapitalistische economie, onze eindeloze behoefte aan groei en de daaraan gekoppelde consumptiecultuur. Maar anderzijds ook dichtbij en persoonlijk. Daarom opent Harré het boek ook gelijk met de opmerking “het eindeloze spel is een spel van deze tijd, een spel dat gaat over hoe we op een goed manier kunnen samenleven.”
Het doel van de psycholoog Harré is niet om mensen te gaan behandelen voor hun niet duurzame levensstijl. We moeten mensen niet gaan behandelen als circusdieren, maar we kunnen ze inspireren om capaciteiten – die wij niet op voorhand kennen – in te zetten. We hoeven niet in te vullen wat het beste is als we helder kunnen zijn over welk spel we spelen.
En jij bent uitgenodigd voor het eindeloze spel
Voor eindige spelen worden de spelers geselecteerd; van professionele voetbalteams tot het kiezen van je team bij gym op school. Maar denk ook aan sollicitatieprocedures, loterijen, concurrerende marktwerking en verkiezingen. We denken in termen van winnaars en verliezers. En zo delen we de maatschappij in. Maar voor het eindeloze spel is iedereen uitgenodigd en de inzet zijn de universele principes: welzijn voor allen en iedereen doet mee. Harré laat daarmee zien hoe goed de gedachten van Carse passen bij de transitie.
Op een planeet
Eindige spellen zijn ingeperkt en gebonden aan strikte regels. We kennen buitenspelregels, verkiezingsronden en we rekenen maar met een beperkt aantal activiteiten binnen de definitie van het BBP. Dit is nodig om te bepalen wie wint of om deelnemers selecteren. Een eindeloos spel kent losse regels, het spel is alleen interessant als de regels regelmatig wijzigen, met één doel: blijven spelen. Een belangrijk onderdeel van een eindig spel is het speelveld. Terwijl het speelveld van het eindeloze spel onbeperkt is. Het zijn niet de lijnen op het veld, de muren van de directiekamer of de vakjes op de stemlijst. De hele Aarde, in al haar diversiteit, is ons speelveld en daarbinnen hangt alles met elkaar samen. Er zijn geen spelregels die zaken uitsluiten. Je kunt geen eindeloos spel spelen en tegelijk zeggen: “maar de bijen doen niet meer mee”. En gelukkig weten veel mensen dat inmiddels.
Hoe kunnen we het eindeloze spel spelen?
Allereerst geldt voor alle spelen: als je moet spelen, kun je niet spelen. Je wilt spelen en dan ontstaat het spel. Als je het eindeloze spel speelt, ga je merken dat je tegelijk nog deelneemt in verschillende eindige spellen; de hockeywedstrijd van jouw team, de APK keuring van je auto of de gemeenteraadverkiezingen… je kunt je niet afsluiten. Deze spelen zijn nodig om onze samenleving te structureren. Harré geeft als gouden tip deze eindige spelen wat lichter te nemen en ze te spelen binnen het grotere spel. We moeten niet uit het oog verliezen dat het spellen zijn. Dit vraagt om een flinke dosis authenticiteit en tegelijk kan humor ons enorm helpen. Zo refereert ze bijvoorbeeld aan de videoboodschap van Lubach die naar aanleiding van de Trump-uitspraak “America first” het pleidooi hield om dat toch in ieder geval “Netherlands second” te maken. Zo houden we het luchtig.
Ze pleit ook voor radicale samenwerking, een prachtig begrip dat ze rechtstreeks uit de natuur ontleent. Alles hangt met elkaar samen en systemen werken samen. Zo kunnen mensen ook samenwerken en een eindeloos spel blijven spelen. Daarbij kunnen we andere helpen ontwikkelen (in plaats van overleven).
We zullen allert moeten blijven dat we niet verzanden in eindige spellen, of denken dat we eerst een spel moeten winnen (diploma halen, opslag krijgen, wachten op pensioen) voordat we kunnen beginnen met het eindeloze spel. En we moeten ook niet verwachten dat iedere politieke partij die het woord “vrijheid” of “idealen” claimt, bezig is met het eindeloze spel.
De hoogste waakzaamheid is geboden als mensen je vertellen dat er niet zoiets bestaat als een eindeloos spel. Dat je beter kunt opgeven, omdat toch niet duidelijk is wat goed of slecht is. Want dan kun je alleen nog maar verliezen.