Vanuit de lokale gemeenschap zijn mensen aan het werk om de transitie vorm en inhoud te geven. In buurten, wijken en dorpen zijn bewoners actief met de energietransitie, de zorg, lokaal geld, lokaal voedsel, zelf spullen repareren en recyclen en nog veel, veel meer. Een prachtige bloemlezing vind je terug in de recent vertaalde Onmisbare Transitie Startgids. Voorbeelden van over de hele wereld zijn gebundeld in een korte handleiding voor je opstellen van je eigen Transitie initiatief in jullie buurt. Dat de wereldwijde transitiebeweging nog steeds van groot belang is, wil ik hier graag nader toelichten.
De uitputting van de Aarde en haar bewoners vraagt urgent om maatregelen. Onze huidige economie is energie-intensief, gedreven door fossiele brandstoffen en zeer verspillend ten aanzien van onze grondstoffen en menselijk talent. Omdat deze verspilling en vervuiling te kostbaar wordt, is er plaats voor een nieuwe economie, sociaal, schoon, circulair en bio-based. Dat resulteert in productie op lokale schaal die weer mogelijk wordt. De Nederlandse economie is daar nog lang niet op ingespeeld. De nieuwe economie vraagt om experimenten en sociale innovatie: niet dingen steeds efficiënter en slimmer doen, maar wezenlijk anders.
Samen aan de slag
Waarom is het niet voldoende dat iedereen zijn of haar eigen ding doet? Je kunt als individu besluiten vegetarisch te eten, je kunt minder spullen kopen en je kunt je aansluiten bij een lokaal landbouwcollectief zoals Herenboeren. En dat is zeker belangrijk. Maar als individu ook erg ingewikkeld, zeker als je tegelijk onderdeel wilt blijven van de samenleving. Als je schoolgaande kinderen hebt, beide ouders een baan en een druk huishouden hebben, dan zijn de idealen een stuk lastiger te realiseren. “Je ecologische voetafdruk zit dus vooral in de producten zelf. Je kunt daar alleen invloed op uitoefenen als je je levenswijze drastisch omgooit.” Aldus een jonge econoom recent in het NRC. We moeten niet alleen individuele levens omgooien (ook al wil de overheid ons dat doen geloven met de zoveelste “zet ook de knop om” campagne). We moeten ook collectief actie ondernemen. Zo zorgen we dat wat je als individu doet ook klopt met wat de samenleving doet. Je hoeft dan niet meer tegen de stroom in te zwemmen.
De menselijke maat en verbinden
Aan de andere kant van de schaal staat dan de wereldwijde transitie. Het probleem daarbij is dat ingrijpen dan eigenlijk niet mogelijk is. Dat is volgens professor Derk Loorbach een paradox: “we willen transities sturen om chaos te vermijden, maar we weten dat het systeem niet kan veranderen zonder chaos.” En die chaos zien we deze zomer op ons afkomen. Oorlogen, energieschaarste, een zinderende hitte met bosbranden en windhozen in Europa en ook Nederland. In een tijd waarin de wereld steeds sneller beweegt en waar het sociale contact steeds meer afneemt (denk aan zelfscan kassa’s e.d.) is het belangrijk om de verbinding met elkaar, de gemeenschap, niet te verliezen.
In die chaos hebben we bovendien meer behoefte aan houvast. En die houvast kunnen we als burgers zelf organiseren op het niveau van een dorp, wijk of buurt. Gezamenlijk kunnen we de vele thema’s en aspecten van de transitie ‘bemensen’. Iemand kan eens uitzoeken hoe het autodelen werkt, een ander weet iets over stadslandbouw en een derde is enthousiast over fietsreparatie. De Transition Towns beweging ondersteunt de lokale buurtinitiatieven door ze met elkaar te verbinden binnen een wijk, dorp of zelfs stad.
Samenwerken
Het is prachtig als een groep handige enthousiastelingen een Repair Café opricht. En waar zo’n initiatief vruchtbare bodem vindt, zijn misschien ook andere burgerinitiatieven mogelijk. Het combineren van zorg, groen, buurthuis functies, productie, energieopwekking en advies, bezinning en dienstverlening is als een samenwerkingsverband tussen ondernemers en ondernemende burgers goed te organiseren. Hierdoor ontstaat maatschappelijke meerwaarde. Bovendien leidt deze slimme manier van organiseren zelfs vaak tot directe financiële voordelen. Dit heet ook wel meervoudige waarde:
Het gebruiken en toewijzen van middelen door middelen gebeurt vaak lokaal, binnen een gebied. Waarden gaan in deze gevallen niet zozeer een gebied in of uit, maar worden daar gecreëerd en benut. Ingewikkeld? Denk aan het groene dak. Dat komt er omdat er een dak ligt, en daarop kunnen op het groen bijvoorbeeld weer zonnepanelen komen. Die doen het goed beter op deze koele ondergrond. Dus het dak creëert de mogelijkheid van het groene dak en dit groene dak geeft de mogelijkheid op de zonnepanelen. Een dergelijk gebruik van middelen en creatie van waarden geven een interessant nieuw beeld van het maatschappelijk verdienvermogen van een gebied.
Combinaties van middelen uit lokale initiatieven zijn eindeloos: burgers kunnen dit immers organiseren zonder winstbejag en zonder concurrentie. Een gezamenlijke buurtmoestuin geeft tijdens de oogstperiode vaak overvloedig veel groenten. De groenten kan gebruikt worden voor gezamenlijke maaltijden met extra plek voor ouderen. Het vervoeren van ouderen kan plaatsvinden met auto’s van het gezamenlijke deelauto project en de bestuurders kunnen uitbetaald worden in een lokale munt, etc etc.
Niet alles moet, maar het mag wel
Een Transitie initiatief biedt vanuit de verbinding veel meer kansen op integratie van allerlei ideeën. Je zou misschien de indruk kunnen krijgen dat hiermee alles moet. Dat is natuurlijk niet direct haalbaar. Het gaat om datgene waar de betrokken buurtbewoners als eerste mee aan de slag willen. Het is vervolgens de uitdaging om te blijven verbinden tussen deze eerste initiatieven. Dat maakt dat het Transitie initiatief verder kan groeien en maximaal gebruik kan maken van alle potentie in de buurt. Als je overweegt om zelf aan de slag te gaan, download dan gelijk de Onmisbare Transitie Startgids en kijk of het je aanspreekt. En er staat in oktober een Transition Town Basistraining. Er is nog plek!