Onderzoek naar natuurvisies binnen Transition Towns

Catharina de Bruin deed mee aan een onderzoek en schreef het volgende artikel hierover:
Ik kreeg een mail van Brendy Batenburg, Student BSc Internationale Ontwikkelingsstudies aan de Wageningen Universiteit. Zij heeft voor haar Bachelor scriptie gekozen voor het onderwerp ‘Transition Towns: natuurbeelden en duurzame leefwijzen’. Hiervoor heeft zij bij verschillende participanten interviews afgenomen.

Ik ga niet vaak in op zo´n verzoek, omdat ik uit ervaring weet dat het veel tijd kost en vaak zie ik de publicatie niet eens terug waaraan ik voor de student heb bijgedragen aan het onderzoek.  Deze keer had ik nog wel een gaatje in mijn agenda en omdat ik net een week eerder een andere student-stagiair had geholpen binnen Transition Towns Nederland zat het verhaal wat ik wil vertellen nog vers in mijn geheugen.

Brendy kwam de vragen bij mij thuis in de tuin met een kopje versgezette ´huismix ´ thee doornemen. Attent had ze een bedankje uit haar woonplaats meegenomen.

Hier volgt de vragenlijst voor de participanten van Transition Towns:

Introductie: Brendy stelt zichzelf voor als student internationale ontwikkelingsstudies aan de Wageningen Universiteit. Voor mijn bachelor thesis onderzoek ik de natuurvisies van de Transition Town beweging en hoe die zich verhoudt met hun duurzame leefwijzen, zowel op persoonlijk niveau als gezamenlijke activiteiten. Voor dit interview ben ik dus vooral geïnteresseerd in de natuurvisie van jullie Transition Town en hoe die invloed heeft op jullie activiteiten.

Natuur als hulpbron: levend bouwen in het Groeilokaal

• Introductie: Kunt u uzelf kort voorstellen? Waarom bent u bij deze Transition Town gegaan?

Ik denk dat iedereen wel een natuurbeeld heeft, zelfs kinderen die in de stad wonen middenin een bebouwde omgeving, komen altijd wel een lieveheersbeestje tegen. Ik kom uit Den Haag, middenin de stad, met Haagse natuurverkenners ging ik mee naar parken en vragen beantwoorden. Eiken en kastanjes leren herkennen, kardinaalsmuts en alikruik. Zo was natuur- en milieu educatie vanaf het begin van de 70er jaren in de vorige eeuw. Elke maand werd ik meegesleurd met de familie, het bos in om een rondje te lopen. Het hoorde er gewoon bij, ik weet niet of ik het toen leuk vond, dat was gewoon mijn opvoeding. Zoals musea, kerken en af en toe een kasteel bezoeken er ook bij hoorde.

Mijn man en ik woonden lange tijd in Zoetermeer en waren altijd al betrokken bij de natuur- en milieubeweging en milieu geëngageerd geweest. Milieudefensie was toentertijd wat minder radicaal dan Greenpeace. Milieudefensie was gericht op de lokale actie vanuit mondiale vraagstukken. Op een gegeven moment vonden we dat we dat aktievoeren al te lang deden. Als we daarin zouden doorgaan, zouden we verzuurd raken, vonden we. In 2008 zijn we naar Brabant verhuisd. En toen ontdekte ik Ecodorp Brabant en Transition Towns. Mijn man en ik hebben in 2009 de stuurgroep training gevolgd, dat was toen een training voor startende TT- initiatieven.

Wat me vooral trok: het gaat om minder afhankelijk worden van olie en klimaatverandering, maar dan in plaats van Milieudefensie ergens TEGEN te zijn, kan je ergens VÓÓR zijn zoals lokaal voedsel, buurttuinen en lokale energiecoöperaties. Dat is een heel andere insteek, wat kan je wél doen! Wat ga je zelf organiseren? Het is een positieve instelling.

Wat kan je nou wél doen in je lokale omgeving, is interessant en die positieve benadering heeft oneindig veel mogelijkheden. Inmiddels zijn Milieudefensie en de Veranderfabriek erg opgeschoven richting de Transition Towns benadering.

Natuurbeelden

• Als u natuur in één zin zou moeten omschrijven, wat zou dat dan zijn?

Een integrale holistische bio-spirituele energie sfeer, waarin alles met elkaar samenhangt, waar oneindige overvloed is. Het moeilijkste is nog dat we daar alleen in hoeven te ZIJN, zonder krachten uit te oefenen, zonder ons best te doen. Het is voldoende om alleen de natuur te ervaren, dat we onderdeel zijn van de overvloed.

In de literatuur worden drie soorten visies onderscheiden, daarover wil ik nu graag doorvragen.

• De eerste visie ziet natuur als hulpbron, dat wil zeggen dat de natuur slechts  als middel voor een ander doel wordt gezien, hoofdzakelijk overleven. Wat vindt u van deze visie? Is hij belangrijk voor TT Tilburg? Zo ja, hoe komt deze terug bij de TT Tilburg activiteiten?

De mens is van nature gretig en wil overheersen en wil meer, de mens kan geen maat houden in de hulpbronnen consumptie. Hulpbronnen zoals olie en delfstoffen raken op. Er zijn ook hulpbronnen die zichzelf in stand houden, die je oneindig kunt gebruiken zoals zon en wind energie. We kennen vanuit de permacultuur ook hulpbronnen als je er meer van gebruikt, dat ze toenemen, dat het meer wordt. Dat zijn de drie soorten hulpbronnen volgens permacultuur. Maar wat doen we nu? We halen meer uit het bos dan we op kunnen en we zorgen dat de natuur zich niet kan herstellen. Er zijn inheemse volkeren die zeggen “denk goed na, of wat je doet ook voor de zeven generaties na ons de omgeving gezond en leefbaar houdt.” De schade kan beperkt worden, maar vanuit de westerse kijk hebben we dat helemaal verleerd.

Ik zie het terug bij TT als het gaat om dichter bij natuurlijke hulpbronnen komen. We promoten om hulpbronnen zo dicht mogelijk bij jezelf te gebruiken: lokaal voedsel, zonne- en windenergie. Dan kun je niet anders dan de overvloed ontdekken. Dat zouden we meer binnen TT moeten doen; de hulpbronnen benoemen en meer uitdragen. De natuur als hulpbron gebruiken kan best. Bamboe is een goed voorbeeld: hoe meer je eraf haalt hoe meer er groeit. Of appels, hoe meer je je bomen vertroeteld, hoe meer opbrengst je van je appelboom haalt. Voor sociale permacultuur geldt hetzelfde principe: kennis overdracht, educatie, training, workshops, het wordt ook altijd meer hoe meer je het uitdraagt. Andere mensen vertellen over je kennis, anderen borduren hierop voort. Open source kennis overdracht, skills, ambachten leren horen ook bij die derde soort hulpbronnen.

• Een tweede visie, de natuur als sociaal construct, stelt dat de natuur een uiting is van menselijke cultuur, gedachten en visies. Wat vindt u van de visie van natuur als door mensen geconstrueerd? Hoe komt deze terug bij TT Tilburg?

Bij mij komt het plaatje in me op van mos dat op de muren groeit of kan spuiten, levend bouwen, bomen in bepaalde vormen laten groeien, ik denk dat daar oneindige creatieve en artistieke mogelijkheden zijn. (Brendy noemde de tuin van Lodewijk de Veertiende in Versaille) Groenten werden daar gekweekt, maar werden niet opgegeten. Dat was iets van die tijd, alleen voor de mooi. Om mensen aan het denken te zetten. Als een kunstzinnige uiting.

Tegenwoordig zijn we doorgeschoten. In de intensieve veeteelt bijvoorbeeld, daar hebben wij  alle natuur onder controle. We gebruiken het om naar onze hand te zetten en dan op te eten. Als we kijken naar GMOs dat is ook de natuur naar onze hand zetten. Dat kan allemaal ook als sociaal construct aangemerkt worden. Tegenwoordig is er een opkomst van de voedselbossen, waar wel voor een gedeelte aangeplant wordt. Voor het overgrote deel laat je de natuur zijn gang gaan met weinig ingrepen door de mens. Dat kan best moeilijk zijn: je moet dan accepteren dat bijvoorbeeld al je oogst door luizen wordt opgegeten. Een paar jaar geleden bezochten mijn man en ik Oerfloed. Dat was toen een startend permacultuur project in Friesland. Het wemelde van het perzikkruid, dat is een echte pioniersplant, volgend jaar is dan de diversiteit toegenomen, dat gaat met sprongen vooruit. Voor telers een raar idee, voor boeren een gruwel om te zien: ‘er staat alleen perzikkruid en distels” Dan is de kunst om er van af te blijven en de natuur zijn eigen gang te laten gaan.

• De derde visie heet de Arcadische visie op natuur, deze stelt dat de natuur een harmonieus geheel is. Het nut van de natuur voor de mens is om van zijn harmonie en schoonheid te genieten. Wat vindt u van de natuur als harmonieuze entiteit op zich, die op zichzelf schoonheid in zich heeft? Hoe komt deze visie terug bij TT Tilburg?

Ik denk dat we niet alleen natuur moeten waarderen maar zelfs dienstbaar zijn aan de natuur. We zijn er onderdeel van. Hetgeen wat we doen, moet in dienst zijn van de natuur, om Moeder Aarde de kans te geven zichzelf te herstellen. Want wij hebben die Aarde kapot gemaakt, verminkt, vergiftigt, gesloopt, verkracht. Dat weten we ook. De kracht is dat je die pijn mag laten zien en erkend en herkent. Iedereen heeft er pijn van wat je ziet gebeuren met de Aarde. Natuur is niet altijd mooi en harmonieus. Vorige week waren er vijf kerkuiltjes bij onze destilleerwerkplaats en een week later waren ze opgegeten door de kraaien. Of de uilen eten alle muizen op en trekken dan weg. Dat is de natuur. Helemaal niet mooi, maar wel de hele tijd balanceren naar een evenwicht. Letten op onze voetafdruk en minder schade doen, dat is al een dagtaak.

• Vindt Transition Town Tilburg dat de natuur een intrinsieke waarde (waarde op zichzelf) heeft?

We hebben een gezamenlijke visie en een stip op de horizon. Dat willen we steeds weer bij die clubjes en groepen onder de aandacht te brengen waar we het voor doen: Moeder Aarde mooier achter willen laten. De Aarde op zichzelf heeft waarde.

• Denkt u dat de Transition Town Tilburg  wildernis, initieel iets waar mensen niet of zo min mogelijk mee in aanraking zijn geweest, andere waarde geeft dan gecultiveerde natuur zoals landbouw?

In de permacultuur is wildernis als zone 5 gecategoriseerd. Tuinkruiden en waar je mee kookt is zone 1, groenten en bessen en struiken in zone 2 en 3, zone 4. En zone 5 is de hoek in je permacultuur ontwerp waar je niks aan doet. Daar haal je de meeste informatie uit, wildernis, wat zou de natuur doen daar? Wat gebeurt er in je tuin als je helemaal niets doet? Welke planten nemen de overhand en hoe verandert dat door de tijd. Wildernis bestaat als onderdeel van het ontwerp. Het gaat samen. Trouwens, wist je dat de mens in de permacultuur wel wordt aangeduid als zone 0.0? Handig in de sociale permacultuur.

Observeren en reageren is het eerste principe van permacultuur. Begin met observeren voor  een jaar, daarna kijken wat zijn mijn zones, waar is de zon, waar is de zon/wind. Het tweede principe is zorg voor een voordeel, een opbrengst, zorg dat je een overvloed gaat creëren.

• Welke visie op natuur past het beste bij TT Tilburg?  Een combinatie is ook mogelijk.

TT gebruikt ze alle drie, maar de hulpbronnen moeten zo dichtbij mogelijk zijn dus die strookt niet helemaal met de eerste visie, de keten zo kort mogelijk maken. Er zijn creatieve en artistieke kant, arcadisch, mensen hebben de behoefte aan vrijplaatsen en broedplekken. Plekken waar mensen ongedwongen bij elkaar kunnen zijn om creativiteit en ambachten te ontwikkelen. We moeten een nieuw verhaal kunnen vertellen over wie wij zijn. De mens is van nature nieuwsgierig wezen, mensen rennen niet weg bij een vuur terwijl alle dieren juist wegrennen.

• Welke visie past het beste bij u?

Ben meer van de filosofische visie en grote plaatje, ik ben geen pure producent.

Duurzame leefstijlen (deze vragen zou ik toespitsen op relatie met natuurvisie)   

• Wat betekent de natuur in de leefstijl bij Transition Town Tilburg? Hoe hangen deze samen, of juist niet?

Er is weinig tot geen organisatie. De Transition Towns beweging heeft een aantal kenmerken: dat het echt van onderop is, dat er een – in verhouding – groot aantal digibeten betrokken zijn, dat we ons op piekolie onafhankelijkheid willen voorbereiden en op onze voetafdruk letten. Dat uit zich in het repair café bemensen, moestuinen, buurttuinen, voedsel coöperaties op te zetten. De meeste mensen binnen het netwerk zijn hier wel mee bezig. Toch is dat ook wel afhankelijk van leeftijd. Ik denk dat studenten graag gezond willen eten maar weinigen hebben een eigen tuintje. Ze vinden het wel bij hun leefstijl passen. Het praktische gedachtegoed van Transition Towns trekt wat oudere mensen met een vaste woonplaats.

Milieubewuste leefstijl is typerend te noemen, om de natuur zo min mogelijk te schaden.

Ik vind zomaar het vliegtuig pakken voor een all-inclusive vakantie een moeilijk onderwerp. Om dat onderwerp bespreekbaar te maken zonder belerend te worden. Ik kan me ook voorstellen dat jonge mensen wat van de wereld willen zien, maar zoals wij jaren naar alle uithoeken van de planeet als toerist zijn gereisd, past echt niet meer bij deze tijd.

• Permacultuur is belangrijk voor de Transition Towns. Op welke manier past de natuurvisie van de TT bij deze activiteit?

Dat onderwerp hebben we al eerder besproken.

• Een belangrijk punt voor een duurzame leefstijl is de omgang met producten en de mate van consumptie van producten. Wat zijn de waarden van Transition Town Tilburg als het gaat om consumptie van producten?

Uit eten vind ik nog lastig. Ik moet er niet aan denken om naar de Griek gaan, zo veel vlees eten zijn we niet meer gewend. Andere kringen hebben er vast geen last van, die eten gewoon gekweekte gamba’s en kiloknaller kip.  Kernwaarde voor een bewuste levensstijl is vegetarisch, biologisch, lokaal. En dan nog liever lokaal dan biologisch. Wat is in deze kringen heb ontdekt is de potluck maaltijd. Potluck is de gedeelde waarde, delen wat je hebt. Neem allemaal iets mee en dan ervaren we overvloed met een volle tafel vol verscheidenheid. Het sociale aspect van voedsel, dat is belangrijk. Samen lekker lokaal eten, staat in ons Transitie Manifest.

Voor mezelf probeer ik niet te oordelen, ik laat alleen zien wat ik doe.

• Welke duurzame activiteiten ondernemen jullie gezamenlijk? Hoe verhouden deze zich met jullie natuurvisie?

Binnen de kerngroep van TT Nederland ondernemen we wel activiteiten. Landelijk hebben we een kerngroep met zes mensen. We komen om de vijf weken bij elkaar. We gaan elke keer een initiatief van een Transition Town bezoeken in het land. We zijn in Maastricht, Lelystad, Gilze en Middelburg geweest. Eens per jaar houden we een strategieweekend en een jaarlijks Transitie festival. Volgende keer is dat in het weekend van 30 en 31 januari 2016 in Boxtel.

• Wat is de invloed van deze activiteiten op de visie op natuur van TT Tilburg?

Ik organiseer dit jaar seizoenswandelingen in mijn eigen woonplaats. Vanuit die interesse en kom ik met allerlei mensen in contact. Met hen ga ik in gesprek over natuur, ook met agrariërs. Ik was eigenlijk best onder de indruk over hoe wij het meest efficiënt voedsel produceren in de hele wereld. Vooral toen ik de voorzitter van de ZLTO op het laatste jaarcongres hoorde zeggen: “Wat heeft de aarde nodig om zichzelf te regenereren? En misschien moeten we onder ogen zien dat onze huidige teeltsystemen niet langer houdbaar zijn” . Geweldig toch? Kansen voor permacultuur.

• Wat is een duurzame leefwijze volgens u? En is dat verbonden met jullie visie op natuur?

We hebben bewust gekozen voor woonruimte op maat, we wonen niet te groot en niet te klein. Energiebesparen in je eigen huis kan je goed naar kijken. We hebben geen auto, nooit gehad. We doen alles op de fiets. Ik heb een overvloed aan kleding: waarom heb ik dat al die jaren gedaan? Zonde van het geld. Bezoek of organiseer een kledingruilfeest. We wandelen en fietsen in plaats van naar de sportschool te gaan.

Dit past bij de TT Tilburg: kijk wat je kan doen in je eigen lokale omgeving, als het gaat om voedsel, mobiliteit, kleding, energie.

Ik heb een regenton en composthoop. Met zonnepanelen zijn we nog mee bezig om ergens anders te leggen. We hebben een deurklopper in plaats van deurbel genomen. We gebruiken ecologische zeep. Grappig om te zien dat we dezelfde boeken in de kast hebben als ik bij anderen thuis zie: Handboek van Rob Hopkins, Frans-Jan de Waards permatuinen. Dat hoort ook bij de leefstijl. Mensen die weinig tv kijken meegeven aan hun kinderen, meer buiten zijn, appelsap maken, leef met de seizoenen, jam maken, vlierbloesem plukken.

• Volgens de theorie van Eva Svensson bepalen sociale en culturele waarden  hoe een duurzame leefstijl eruit ziet. Sociale waarden gaan dan over wat een activiteit betekent voor de verbondenheid met de groep en de relaties binnen de groep bijvoorbeeld. In welke mate bepalen sociale waarden uw leefwijze?

Dankbaarheid voor alles wat er is, maar verschillen zijn er ook binnen TTs. Er zijn mensen die hun huis zelf hebben gebouwd, zoals de aardehuizen. Anderen kijken naar hun eigen leefomgeving waar ze met hun gezin en familie wonen, vanuit de bestaande situatie. Dat is een waarde van TT : wat kan je lokaal veranderen, ook in je eigen woning.

• Culturele waarden gaan wat  dieper en zijn verbonden aan een cultuur ipv een groep verschillende mensen. Heeft de Transition Town een bepaalde cultuur? In welke mate bepalen culturele waarden uw duurzame leefstijl?

Je bent een volwassen en zelfstandig persoon die eigen verantwoordelijkheid neemt voor hetgeen wat je doet. Walk your talk, en dat mag je van anderen ook verwachten. Je bent wel een individu maar jij draagt bij, naar je eigen draagkracht. Wat jij kan leveren en bijdragen. Wat je kan vanuit jouw eigen talenten, kwaliteiten, kennis en vaardigheden. In jouw eigen tempo, ritme en maat.

• Hoe deze waarden verbonden zijn met de TT natuurvisie? Zie je de (ofwel groeps of individuele) culturele waarden terug in de activiteiten van de TT?

We proberen als kerngroep van Transition Towns Nederland het volume te laten zien. Daarom zijn we ook aangesloten bij de trainingsweekenden en activiteiten van de Nederlandse Klimaatbeweging. Je zou verwachten dat de TTers in actie komen, maar het merendeel is ervoor te porren om in de eigen omgeving in actie te komen. Dat is de moeilijkheid geweest, een lastige hobbel, om de kerngroep landelijk op sterkte te krijgen. De mensen zijn in eigen lokale steden bezig, daarom lastig te vergaderen ergens in het land. We doen er denk ik goed aan om in je eigen omgeving een geluid te laten horen. Gelukkig kunnen we de nieuwe website daarvoor inzetten. Bedankt voor het interessante gesprek.

Binnenkort verschijnt de thesis die Brendy Batenburg over dit onderwerp heeft geschreven.

Natuur als speelbos, scharen we dat onder dat hulpbron, social construct of ideaalplaatje?