Het concept slaat aan. Overal in Nederland, Europa en de VS ontstaan Transition Towns met werkgroepen, buurten en wijken die gaan voor een grotere onafhankelijkheid van olie en zich voorbereiden op de gevolgen van een veranderd klimaat. Transition Towns is een emancipatiemodel dat we sinds lang niet meer zó gekend hebben. Het zet duizenden mensen in beweging en het concept weet schijnbaar moeiteloos de hoofden en harten van de mensen te bereiken.
Transition Town is emancipatie
In feite kun je TT inderdaad bestempelen als een emancipatiebeweging. Het wil mensen weer macht geven over hun eigen situatie en toekomst en vraagt iedereen zich af te vragen “Wat kan ík daar aan doen?” Het zet je in beweging en vraagt je na te denken over je huidige en mogelijke toekomstige situatie. Overal vinden mensen elkaar in werkgroepen rondom voedsel, moestuinieren, energie- en waterhuis-houding, carpooling, etc.
En net als in elke emancipatiebeweging heb je pessimisten en optimisten. Kortweg zeggen pessimisten dat de mens geneigd is tot alle kwaad en het dus spontaan niet tot een verbetering zal brengen. In de pessimistische visie is alleen door strakke regels en reglementen de transitie naar een betere wereld te volbrengen, begeleid door een bombardement aan normen en waarden die allemaal op hetzelfde neerkomen: “Bekeert u, want het einde der tijden is in zicht, tenzij…” Pessimisten lijden aan de vooruitgang.
Optimisten, hebben wat meer vertrouwen in de mensen en in de bestaande maatschappelijke processen en ontwikkelingsmogelijkheden. Optimisten gaan aan de slag om de situatie en toekomst daadwerkelijk naar hun hand te zetten en nodigen iedereen uit mee te doen. Voor hen geldt het oude credo van Emma Goldman: “Als ik niet mag dansen wil ik geen deel zijn van jouw revolutie”.
TT en zelfbeleving
In TT vind ik beide stromingen terug. Pessimisten proberen mij voor te bereiden op een autoloos tijdperk, een sobere wereld die er totaal anders uit zal zien, zoals in de beste Science Fiction, een outer space . En zonder dat ik totaal verander en de nieuwe wereld niet totaal voorleef, is er geen nieuwe. Ik denk dat voor de pessimisten de film “The power of Community” over hoe Cuba de abrupte teruggang met 80% in olietoevoer overleefde, een belangrijke leidraad is. In dat scenario is, met name in de voedselproductie, veel gemechaniseerde technologie verdwenen en vervangen door arbeid.
Optimisten daarentegen rijden ook in 2080 nog in auto’s, vliegen en eten er goed van in heerlijk verwarmde huizen en dansen zich naar de toekomst toe in het besef dat we ons elke keer opnieuw moeten aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Er is geloof in de voortuitgang van de technologie, ook wat betreft gebruik van machines en energiegebruik.
Misschien
Misschien, nee ik denk, dat pessimisten wat meer vertrouwen zouden mogen hebben in zichzelf en in het corrigerende vermogen van onze beschaving. Wij, het westen, zal geen Cubaanse situatie kennen waarin abrupt grotendeels een einde komt aan onze olietoevoer, althans niet als gevolg van een peak oil. De Shelltop heeft onlangs een interne notitie rondgestuurd waarin ze overigens niet uitgaat van een peak oil maar van een platform: men verwacht tot minimaal 2050 een gelijkblijvende wereldproductie van olie. Wat Shell niet ontkent en elk zinnig mens inziet is dat die olie wel steeds duurder zal worden.
En dat is precies wat de optimisten wellicht wat beter zouden moeten beseffen: natuurlijk zullen er technologische alternatieven worden ontwikkeld en gaat onze beschaving niet ten onder met eigen moestuinen en permacultuur en earthships als enige uitweg. Maar ook de optimisten zullen moeten erkennen dat de technologische alternatieven duur en voor veel mensen onbereikbaar zullen zijn.
Strijd
Zoals de arbeidersbeweging er meer dan een eeuw voor heeft moeten vechten om de potentiële zegeningen van de industriële revolutie te democratiseren voor het grootste deel van de bevolking, zo zal er een nieuwe beweging moeten opstaan om die nieuwe technologiën als vervanging of aanvulling op de laatste dure olie beschikbaar te maken voor alle lagen van de bevolking. Dat is helemaal niet zo vanzelfsprekend! Wie kan zonnepanelen betalen, zonneboilers, een huis als een earthship, een grote eigen tuin, een electrische auto, etc? Heel veel mensen zullen moeten afhaken in de race naar deze en dit soort exploitatiezuinige technologie. En wat gaan we dan doen TT?
Aanleren van solidariteit is de grootste transitie
Net als in de arbeidersbeweging zal in TT solidariteit zijn plaats moeten vinden. Solidariteit niet alleen op het persoonlijke vlak maar ook vertaald in politieke strijd. Gezamenlijk zullen we de democratisering van de nieuwe techologie moeten afdwingen en dat is politieke stellingname. Je kunt daar niet voor weglopen! Op gevaar af te verzanden in een elitaire beweging.
Lage exploitatiekosten op het gebied van energie, voedsel, water, huisvesting, scholing en educatie is een recht voor iedereen en niet alleen voor hen die dat kunnen betalen of in staat zijn ze op een andere manier, door bijvoorbeeld de juiste netwerken te kennen, te verwerven.
Onze akties in TT zullen die democratisering altijd als thema moeten hebben.
Einde van het ‘ik tijdperk’?
Solidariteit is een oud woord, net als ‘klassenstrijd’ bijvoorbeeld, maar desalnietemin relevant. Solidariteit staat een beetje haaks op de tijdgeest van de afgelopen 25 jaar die zich kenmerkte door een steeds verder gaande vorm van individualisering. Dat leidde enerzijds tot een geweldig persoonlijk bewustzijn, met zelfbewuste mensen en gezinnen, therapieën, managementcursussen, organisatiemodellen en bewustzijnsbewegingen (Ioop eens een AKO shop in….) maar anderzijds tot een steeds grotere uitsluiting van mensen.
De sociale werkvoorziening zit bomvol, 500.000 mensen zijn verslaafd aan pillen, meer dan een miljoen mensen hebben problemen met alcohol, depressies treft ongeveer 500.000 mensen per jaar terwijl volgens het Trimbosinstituut een kwart van de totale Nederlandse bevolking op één of andere manier psychologische problemen kent. En straks komen daar nog eens 650.000 werklozen bij, om de 300.000 ‘working poor’ nog maar even niet te noemen. Zij betalen de tol voor de welvaart en het geluk van de rest. En precies hen mogen wij in onze TT modellen niet overslaan.
Oproep
Ik roep iedereen op eens goed na te gaan of in jouw model van transitie plaats is voor solidariteit die verder gaat dan je eigen ik, je eigen situatie en toekomst. Laten we niet vervallen tot wat ik esoterisch egoïsme zou willen noemen. Je hart en hoofd verbinden met ‘het al’ is toch in de eerste plaats je verbinden met een integraal hier en nu. Hoe vollediger die laatste verbinding hoe intenser de eerste.
Gert Jan Jansen